Kể từ khi đại dịch bắt đầu, các tạp chí đã rút lại hơn 200 bài báo liên quan đến COVID-19 và vẫn đang tiếp tục công việc này, hầu hết trong số đó vào năm 2021. Nhưng những bài báo như vậy chỉ chiếm khoảng 5% trong số hơn 3.000 bài báo mà chúng tôi đã được chỉ mục trong cơ sở dữ liệu Retraction Watch. Theo một truyền thống hàng năm, The-Scientist điểm lại những câu chuyện về các bài báo bị rút đáng chú ý nhất trong năm.
- Giống như nhiều người, Victor Grech, một bác sĩ chuyên khoa tim nhi ở Malta, thực sự thích Star Trek. Vấn đề là Grech đã có thể biến một tạp chí của Elsevier có tên là Early Human Development thành một tạp chí viễn tưởng, khi định kỳ xuất bản hàng chục bài báo về những vấn đề xa xôi và nằm ngoài phạm vi lợi ích biên tập của nó. Nhà xuất bản chỉ biết về những bài báo đầy vấn đề này vào cuối năm 2020 từ Hampton Gaddy, một sinh viên của Đại học Oxford, Anh. Các bài báo của Grech đề cập đến các chủ đề như vai trò của các y tá trong Star Trek, những cái ác thường tình ở Star Trek và chân dung của các bác sĩ trong Star Trek. Cuối cùng, hơn 20 công bố của Grech đã bị tạp chí này rút lại.
- Vào năm 2015, các quan chức tại Đại học Colorado Denver kết luận rằng một trong những cựu giảng viên của trường, Hari Koul, cần phải sửa hoặc rút lại chín bài báo vì lo ngại về hình ảnh có vấn đề trong các bài báo. Nhưng sáu năm sau, hầu hết các bài báo đó vẫn còn nguyên vẹn — và nhiều tạp chí liên quan cho biết họ chưa bao giờ nghe nói về cuộc điều tra. Sau khi Retraction Watch báo cáo về sự chậm trễ, các tạp chí đã lấy ba bài báo của Koul, người đã rời Denver đến Trung tâm Khoa học Y tế Đại học Bang Louisiana (LSU HSC) ở Shreveport và cuối cùng chuyển đến LSU HSC, New Orleans. Sau khi truyền thông địa phương đưa tin về các cáo buộc khác mà Retraction Watch đã đề cập, LSU HSC New Orleans cho biết họ đang điều tra, còn Koul phải từ chức chủ nhiệm khoa.
- Khi tạp chí Vaccine công bố một nghiên cứu vào tháng 6 tuyên bố rằng mỗi khi vaccine COVID-19 phòng ngừa một người khỏi căn bệnh thì nó cũng làm cho hai người khác tử vong, đã tạo sự phẫn nộ lớn trong cộng đồng khoa học. Hai thành viên trong ban biên tập của tạp chí đã từ chức để phản đối bài báo do Harald Walach – “một nhà tâm lý học siêu nhiên (parapsychology) và người ủng hộ các phương pháp thay thế y học”. Vaccine nhanh chóng bày tỏ sự lo ngại về bài báo và sau đó đã thu hồi nó. Trong khi đó, đơn vị công tác của Walach ở Ba Lan đã sa thải Walach trước cuộc tranh cãi, tuy nhiên bảo vệ phân tích của nhóm mình rằng dữ liệu, mặc dù không hoàn hảo nhưng đã được phân tích một cách chính xác. Một bài báo khác của Walach đăng tải trên JAMA Pediatrics về COVID-19 và khẩu trang cho trẻ em cũng đã bị rút lại.
- Năm ngoái, các nhà khoa học bắt đầu bày tỏ nghi ngờ về tính hợp lệ của dữ liệu mà họ nhận được từ Jonathan Pruitt, một nhà sinh thái học hành vi có vị trí uy tín tại Đại học McMaster ở Canada, người có các nghiên cứu thực địa về loài nhện đã giúp củng cố nhiều ấn phẩm. Số lượng công bố của Pruitt tụt xuống nhanh chóng và trong năm tiếp theo, anh ta đã mất hàng chục bài báo. Cuối năm nay, luận án tiến sĩ của Pruitt, mà ông bảo vệ ở Đại học Tennessee, Knoxville, đã bị rút lại. Pruitt bị McMaster cho nghỉ việc và bị xóa khỏi trang web Canada 150 Chairs.
- Khi Cyriac Abby Philips, một bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa ở Ấn Độ, xuất bản một bài báo năm 2018 về một phụ nữ trẻ bị bệnh gan sau khi dùng thực phẩm chức năng từ thảo dược, anh ta không nghĩ rằng 3 năm sau đó, anh ấy phải xem xét việc kiện tạp chí vì tội phỉ báng. Những rắc rối pháp lý của Philips bắt đầu khi anh ấy và các đồng nghiệp của mình xuất bản nghiên cứu trường hợp của họ trên Journal of Clinical and Experimental Hepatology, một tạp chí thuộc Elsevier. Herbalife, công ty sản xuất các chất bổ sung chế độ ăn uống bao gồm cả những thứ mà bệnh nhân đã dùng, đã gây sức ép với tạp chí, cuối cùng quyết định rút lại công trình nghiên cứu trên vì “lý do pháp lý”, được tuyên bố trong thông báo rút lại ban đầu. Thông báo đó sau đó đã được thay đổi thành lý do “phương pháp luận khoa học, phân tích và giải thích dữ liệu nền tảng của bài báo là không đầy đủ” – một tuyên bố mà Philips gọi là “có tính phỉ báng cao”. Anh ta lên tiếng rằng sẽ kiện nhà xuất bản và tạp chí này với số tiền tương đương 1,35 triệu đô la Mỹ. Thông báo rút lại ngay lập tức đã được thay đổi một lần nữa và bây giờ viện dẫn về các áp lực pháp lý như ban đầu.
- Việc rút bài thường mất nhiều năm nhưng trường hợp này thì không. Chỉ một tháng sau khi xuất bản bài báo với kết luận rằng các nhà khoa học nữ thường thành công hơn khi có người hướng dẫn là nam giới, Nature Communications đã rút lại bài báo giữa một cơn bão chỉ trích. Được viết bởi một nhóm từ Abu Dhabi của Đại học New York, bài báo đã nhận nhiều chỉ trích ngay từ khi được công bố vào giữa tháng 11/2021. Một nhà thống kê đã đăng trên Twitter của mình rằng: bài báo “không cho chúng ta biết nhiều về tác động của giới tính với khả năng cố vấn nhưng nó chắc chắn cho chúng ta biết rằng cộng đồng thống kê cần phải dạy dỗ các nhà khoa học về mối tương quan, nhân quả, một cách tử tế hơn”. Các tác giả cho biết họ đồng ý với quyết định của tạp chí và cho biết họ cảm thấy “rất tiếc vì việc công bố nghiên cứu của chúng tôi vừa gây ra những tổn thương ở cấp độ cá nhân, vừa gây ra phản ứng sâu sắc như vậy trong cộng đồng khoa học.”
- Pierre Kory, thuộc Trường đại học Y khoa và Y tế Công cộng Wisconsin, đã làm chứng trước Quốc hội vào tháng 5 năm 2020 rằng MATH + — một chế độ chăm sóc đặc biệt bao gồm methylprednisolone, axit ascorbic, thiamine, heparin và các biện pháp can thiệp đồng thời — giảm 75% nguy cơ tử vong từ COVID-19 so với các phác đồ khác. Sau đó, vào tháng 12 năm ngoái, ông và các đồng nghiệp của mình đã xuất bản một bài báo trên Journal of Intensive Care Medicine về MATH + (sau đó họ đã bổ sung loại thuốc gây tranh cãi ivermectin) đặt ra nghi ngại từ các chuyên gia khác về việc hiệu quả của phương pháp này đang bị phóng đại quá mức hay không. Những lo ngại này được chứng minh là chính đáng. Vào tháng 11, tạp chí đã rút lại bài báo của Kory, trích dẫn dữ liệu không chính xác vào phân tích.
- Vào cuối năm 2020, tạp chí Eurosurveillance đã thông báo rằng, để phản hồi một kiến nghị quốc tế, họ xem xét kỹ hơn một bài báo mà họ đã xuất bản vào đầu năm về tính hợp lệ của thử nghiệm PCR đối với SARS-CoV-2 (vào thời điểm đó được gọi là 2019-nCoV). Tin tức này đã làm nức lòng những người chỉ trích bài báo, những người cho rằng xét nghiệm PCR không có khả năng xác định vi-rút — và do đó, các xét nghiệm dương tính là vô nghĩa và không được sử dụng để hướng dẫn chính sách công, đặc biệt là các bước gây tổn hại về kinh tế như giãn cách xã hội. Nhưng hai tháng sau, các biên tập viên đưa ra một tuyên bố rằng bài báo sẽ tiếp tục hiển thị (hay chính xác hơn là “tiêu chí rút lại bài báo đã không được đáp ứng”).
- Những người ủng hộ việc sử dụng ivermectin để điều trị COVID-19 có rất ít bằng chứng xác thực để ủng hộ niềm tin của họ rằng thuốc giun có hiệu quả chống lại nhiễm trùng. Một nghiên cứu mà nhiều người ủng hộ ivermectin dẫn chứng ra từ tạp chí Virus. Thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng cho thấy rằng một liều duy nhất của thuốc dẫn đến “ít triệu chứng hơn, tải lượng vi rút thấp hơn và giảm số lần nhập viện”. Ngoại trừ điều không đúng này ra. Như BBC News đã đưa tin, nghiên cứu “được phát hiện có các thông tin chi tiết của 11 bệnh nhân đã được sao chép và nhân bản — cho thấy nhiều bệnh nhân của thử nghiệm rõ ràng không tồn tại”. Các tác giả sau đó thừa nhận rằng họ đã trộn các tệp dữ liệu của mình và vào tháng 11, tạp chí này đã rút lại bài báo, tuy nhiên nghiên cứu này đã trở thành một phần của phân tích tổng hợp (meta-analysis) về các ưu điểm của ivermectin trong điều trị COVID-19, như trong bài báo này (hiện vẫn chưa được sửa lại)
- Cuối cùng. Arabian Journal of Geosciences đã buộc phải rút lại 44 bài báo khỏi một số đặc biệt sau khi độc giả chỉ ra rằng chúng hoàn toàn vô nghĩa. Manh mối đầu tiên? Các tiêu đề giống như lời những kẻ say rượu: “Ước tính xu hướng lượng mưa đô thị dựa trên mạng lưới thần kinh và quản lý lo lắng ở tuổi vị thành niên”; “Phân bố hoạt động động đất ở khu vực núi dựa trên hệ thống nhúng và phát hiện thể chất của môn bóng rổ.” Một biên tập viên khách mời của tạp chí, thuộc sở hữu của Springer Nature, đã có lúc đổ lỗi cho một vụ hack email vì những bài báo vớ vẩn. Trên thực tế, số 44 chỉ là đỉnh của cồn cát đối với Springer Nature. Hơn 400 bài báo trên các tạp chí thuộc sở hữu của công ty — và hàng trăm bài báo khác trên các tạp chí do Elsevier sở hữu — đã bị gắn cờ vì những vấn đề tương tự.
Phương Thục dịch
Nguồn: Ivan Oransky & Adam Marcus. (21 December, 2021). The Top Retractions of 2021. The Scientist